Šta je tromboza?
Tromboza zapravo predstavlja proces formiranja krvnog ugruška unutar samog krvnog suda. Formiranje tromba može dovesti do opstrukcije protoka krvi kroz određenu regiju i dovesti do ozbiljnih komplikacija ukoliko se proces tromboze desi u krvnim sudovima koji učestvuju u cirkulaciji vitalnih organa ili ekstremiteta.
Na osnovu mesta nastanka razlikuje se arterijska i venska tromboza.
Simptomi arterijske tromboze su dramatični i vrlo brzo dolazi do vitalnog oštećenja tkiva ili organa, dok su simptomi duboke venske tromboze najčešće otok i bol zahvaćenog dela, najčešće ekstremiteta.
Suština je u tome da tromboza dovodi do prekida cirkulacije u krvnom sudu, te ako je trombozom zahvaćen arterijski sistem, doći će do smanjene oksigenacije i ishranjenosti odgovarajućeg regiona i posledičnih ozbiljnih komplikacija kao što su infarkt srca, moždani udar ili gubitak ekstremiteta, a ukoliko je trombozom zahvaćen duboki venski sistem, krv više neće moći da se vraća ka srcu, zaostajaće u tkivima i ekstremitetima i doći će do nastanka otoka.
Opasno je i to što se deo tromba može otkinuti i putem cirkulacije dospeti na drugo, udaljeno mesto, gde će takođe napraviti opstrukciju protoka i taj proces se naziva tromboembolija. Jedna od najopasnijih embolijskih komplikacija tromboze dubokog venskog sistema je plućna embolija, koja može biti i potencijalno fatalno stanje. Tromboza venskog sistema može biti i površna koja je najčešće manje opasna.
Kako se problem otkriva?
Problem se u ranoj fazi može otkriti kliničkim pregledom vaskularnog hirurga kao i specijaliste kardiologije, ukoliko je tromboza kardijalnog, odnosno srčanog porekla.
Ukoliko postoji sumnja na trombozu, bilo arterijsku ili vensku, najčešće se u prvoj fazi radi Doppler, odnosno ultrazvučni pregled krvnih sudova regije suspektne na trombozu, najčešće ekstremiteta. Može se uraditi i ultrazvuk srca, ukoliko se sumnja da je uzrok tromboze lokalizovan u srcu. U drugoj fazi se može učiniti i CTA, odnosno skenerska angiografija krvnih sudova, koja precizno prikazuje lokaciju tromboze, ali i stanje okolnih krvnih sudova i tkiva.
Dakle, neophodan je pregled najpre vaskularnog hirurga, eventualno i kardiologa, a potom će biti učinjene odgovarajuće dijagnostičke procedure po savetu lekara specijaliste.
Koliko je čest taj problem?
Kada je reč o arterijskoj trombozi teško je dati preciznu informaciju o učestalosti, imajući u vidu da se tromboza u arterijskom sistemu najčešće razvija na terenu već postojeće uznapredovale ateroskleroze, odnosno formiranja plakova koji sužavaju lumen arterija koje ishranjuju srce, mozak, ostale organe i ekstremitete.
Ipak, procenjuje se da ateroskleroza arterija srca i donjih ekstremiteta zajedno čine oko 60% svih kardiovaskularnih oboljenja. Zabrinjavajuća je i činjenica da su moždani udar i aterosklerotska bolest arterija srca vodeći uzroci smrtnosti u svetu, sa zajedničkim udelom od približno 27% svih smrtnih ishoda.
Kada je reč o dubokoj venskoj trombozi, ona se može videti kod 1 od 1000 pacijenata u opštoj populaciji, a mogućnost nastanka tromboze raste sa životnom dobi.
Plućna embolija, kao najopasnija komplikacija se može videti u oko 60 do 70 pacijenata na populaciju od 100.000. Stopa smrtnosti može biti i do 6% kod pacijenata sa dubokom venskom trombozom, odnosno čak i do 10-30% kod pacijenata sa plućnom embolijom.
Da li pacijent ima neke tegobe?
Kada je reč o arterijskoj trombozi, klinička slika može biti drastična, te se ova patologija može prezentovati akutnim infarktom srca, moždanim udarom ili naglo nastalim bolom u ekstremitetu, najčešće nozi, koja je hladna, bela i sa oslabljenom motorikom, odnosno pokretima.
U drugom slučaju arterijske tromboze koja je nastala na bazi prethodnih aterosklerotskih promena, simptomi mogu biti malo blaži, a pacijenti navode da su neposredno pre glavnog događaja imali bolove u grudima, vrtoglavice, jake bolove u nogama tokom hodanja ili u miru, što je znak da je pacijent već imao značajna suženja na krvnim sudovima.
Duboka venska tromboza se najčešće može videti na donjim esktremitetima, noga je jako otečena, crvena i bolna. Dakle jedna od osnovnih razlika između arterijske i duboke venske tromboze je otok koji je prisutan kod pacijenata sa venskom troombozom, a noga je u tim slučajevima najčešće topla, dok je kod pacijenata sa arterijskom trombozom noga hladna i otoka najčešće nema.
U izuzetnim slučajevima, kada je u pitanju mikrotromboza, pacijenti mogu biti bez ikakvih simptoma.
Da li se problem javlja iznenada ili se pojavljuje u sklopu nekih oboljenja?
Problem je takav da se može javiti naglo, bez najave, kao posledica tromboembolije, odnosno kada tromb putuje cirkulacijom i zaglavi se u krvnom sudu, ili postepeno, kao krajnja faza već postojeće uznapredovale ateroskleroze i suženja krvnih sudova.
Arterijska tromboza se može videti kod pacijenata koji se leče od povišenog krvnog pritiska, koji imaju povišene vrednosti holestorola i triglicerida, koji se leče od dijabetesa ili poremećaja ritma po tipu atrijalne fibrilacije.
Duboka venska tromboza se može videti kod osoba koji imaju trombofiliju, odnosno poremećaj faktora koagulacije, koje imaju sistemske bolesti kao što su lupus antikoagulans ili antifosfolipidni sindrom i kod osoba sa malignitetom.
Kako se leči tromboza?
Lečenje može biti hirurško ili medikametno, u zavisnosti od težine nalaza i kliničke slike. Ukoliko je u pitanju akutna, vitalno ugrožavajuća arterijska tromboza, lečenje je najlčešće hirurško, dok u lakšim slučajevima može biti i medikametno, a u zavisnosti od težine kliničke slike i opšteg stanja pacijenta.
Duboka venska tromboza se leči intravenskom primenom rastvora heparina u najtežim stanjima, hirurški ređe, a u većini slučajeva injekcijama niskomolekularnog heparina koji se primaju u akutnoj fazi tromboze 2 puta dnevno u odgovarajućoj dozi prvih nekoliko nedelja, a potom se narednih nekoliko meseci prelazi na oralnu antikoagulantnu terapiju dok vreme trajanja terapije zavisi od težine nalaza.
U slučaju tromboze površnog venskog sistema, lečenje je obično hirurško, mada može biti i medikamentno kod lakših slučajeva.
Koji su faktori rizika za nastanak tromboze?
Faktori rizika za nastanak arterijske tromboze su pušenje, gojaznost, povišen krvni pritisak, poremećaj srčanog ritma, povišene vrednosti holesterola, dijabetes, godine starosti, porodična istorija tromboze, fizička neaktivnost, povišena koncentracija faktora koagulacije i abnormalne vrednosti masnoća u krvi.
Faktori rizika za nastanak duboke venske tromboze su nasleđeni poremećaji zgrušavanja krvi, produžena nepokretnost usled povrede ili hirurške intervencije, trudnoća, korišćenje oralnih kontraceptivnih pilula, gojaznost, pušenje, maligna stanja, srčana slabost, zapaljenska bolest creva, porodična istorija tromboze dubokih vena i plućne embolije, starost preko 60 godina i dugotrajno svakodnevno sedenje.
Postoje li mere prevencije tromboze?
Na nasledne faktore ne možemo uticati, ali se na većinu ostalih faktora može uticati u značajnoj meri i na taj način i na prevenciju nastanka arterijske i venske tromboze.
Za sprečavanje nastanka obe vrste tromboze savetuje se korekcija telesne težine, redovna umerena fizička aktivnost (šetnja 1-2h dnevno), regulacija krvnog pritiska kao i masnoća i vrednosti šećera u krvi (kod osoba sa dijabetesom), lečenje srčane aritmije, apsolutni prekid pušenja i konzumiranja alkohola, unošenje dovoljne količine tečnosti i izvegavanje dugotrajnog sedenja.
Postoje još i razne vrste lekova i preparata koji se ordiniraju pacijentima u cilju prevencije nastanka i arterijske i venske tromboze, te su stoga potrebni redovni pregledi i kontrole kod nadležnog vaskularnog hirurga i kardiologa i ordiniranje odgovarajuće preventivne terapije.