Vodič za dijabetes

Kreirali smo kompletan vodič za dijabetes, od dijagnoze do lečenja

Šećerna bolest ili dijabetes  je hronični, neizlečivi sistemski poremećaj metabolizma, koji se karakteriše hiperglikemijom, odnosno trajno povišenim nivoom glukoze u krvi. Genetika igra jednu od najvažnijih uloga u nastanku diajabetesa, a nastaje zbog smanjene sekrecije ili smanjenog biološkog dejstva hormona insulina. Zbog smanjene sekrecija insulin,dolazi do otežane razmene ugljenih hidrata, masti i belančevina u organizmu, te posledičnih oštećenja funkciju krvnih sudova, nerava i drugih vitalnih organa.

Danas se dijabetes ubraja među najčešća endokrinološka oboljenja, sa prevalencom koja je u stalnom porastu. Sve češća pojava dijabetesa posledica je modernog stila života i povećanja broja spoljašnjih etioloških činilaca, među kojima se posebno izdvaja gojaznost.

Najčešći uzroci nastanaka dijabetsa su:

  • genetika
  • gojaznost (60% osoba sa dijabetesom u starijoj životnoj dobi je gojazno)
  • druga oboljenja (alkoholizam, karcinom pankresa, endokrinološka i virusna oboljenja)
  • trudnoća
  • lekovi i hemijski agensi
  • ostala stanja (sklonost ka slatkišima, fizička neaktivnost, stres itd.)
a

Tipovi dijabetesa

Dijabetes prolazi kroz nekoliko stadijuma koji se karakterišu odgovarajućim simptomima: potencijalni dijabetes ili predijabetes, latentni ili stresni dijabetes, hemijski ili asimptomatski dijabetes i manifestni dijabets. Šećerna bolest se na osnovu uzroka i kliničkih manifestacija klasifikuje na dijabetes tip 1 i tip 2.

Pročitajte više
Potencijalni dijabetes ili predijabetes, je stanje u kome postoji blagi poremećaj metabolizma ugljenih hidrata, ali se on teško može otkriti standardnim biohemijskim metodama. Njegove karakteristike su normalna glikemija i normalan test opterećenja.

Latentni ili stresni dijabetes, je drugi stadijum u evoluciji šećerne bolesti, koji se može otkriti i dokazati samo pod uticajem stresa.

Hemijski ili asimptomatski dijabetes, se odlikuje normalnim ili blago povišenim nivoom glukoze u krvi na prazan stomak, ali se nakon uzimanja hrane javlja izrazita hiperglikemija;

Manifestni dijabetes je završni stadijum bolesti, gde se hiperglikemija može normalizovati samo unošenjem insulina ili primenom drugih terapijskih metoda.

Zatvori

a

Dijabetes tip 1

Dijabetes tip 1 se najčešće javlja kod mlađih osoba (<30 godina) i to uglavnom u vreme puberteta. U osnovi ovog oboljenja je autoimuni proces, koji ošećuje beta-ćelije pankreasa, tako da se javlja odsustvo insulina u cirkulaciji i posledična hiperglikemija. Kod ovog tipa je neophodno doživotno uzimanje insulina, i naziva se još i insulin-zavisni.

Pročitajte više
Tip 1 dijabetes može nastati i kao posledica infektivnih ili toksičnih faktora spoljašnje sredine, koje kod osoba sa genetskom predispozicijom za dijabetes, aktiviraju imunski sistem koji uništava beta-ćelije. Faktori spoljašnje sredine koji mogu uticati na pojavu dijabetesa su: infektivna oboljenja (zauške, rubeole, koksaki virus B4), toksični hemijski agensi i druge citotoksini kao što je hidrogen-cijanid.

Osnovni simptomi su:

  • povećana količina izlučene mokraće
  • noćno mokrenje kod dece sa novootkrivenim dijabetesom
  • stalna žeđ
  • zamagljenje vida
  • gubitak težine (uprkos normalnom ili povećanom apetitu)
  • umor
  • slabost
  • posturalna hipotenzija.

Zatvori

a

Dijabetes tip 2

Dijabetes tip 2 se ranije nazivao insulin-nezavisnim i nastaje kao posledica različitih abnormalnosti na nivou perifernih tkiva. Pacijenti koji obolevaju od ovog oblika šećerne bolesti su obično stariji od 40 godina (najčešće između 65. i 74. godine života) i najveći broj njih je gojazan.

Pročitajte više
Njima nije potreban insulin za preživljavanje, ali se vremenom smanjuje insulinska sekrecija pa je potreban insulin radi postizanja optimalnog koncentracije šećera u krvi. Iako je većina pacijenata sa dijabetesom tip 2 gojazno, oko 30% pacijenata je negojazno, mada njihov procenat varira u zavisnosti od prisustva drugih faktora rizika.

Klasični simptomi prisutni kao kod tipa 1 se mogu naći i kod ovog oblika šećerne bolesti, ali retko na njenom početku. Većina pacijenata ima neprimetan početak bolesti, koji može biti asimtomatski godinama, posebno kod gojaznih osoba gde se bolest najčešće otkriva slučajno prilikom rutinskih analiza.

Gestacioni dijabetes

Gestacioni dijabetes je oblik šećerne bolesti koji se javlja u trudnoći kao posledica neadekvatne sekrecije insulina i produkcije hormona posteljice koji blokiraju njegovo dejstvo.Najčešće se dijagnostikuje se posle 24.nedelje trudnoće, mada može i ranije. Obično se povlači šest nedelja nakon porođaja, jer mu je glavni uzrok upravo trudnoća. Iako je prolazan, ovaj tip šećerne bolesti može da ugrozi zdravlje fetusa ili majke, a kod 20-50% žena sa ovim oboljenjem kasnije u životu se javlja dijabetes tip 2.

Zatvori

a

Dijagnoza dijabetesa

Najčešći metodi dijagnoze šećerne bolesti su bazirani na različitim laboratorijskim testovima urina i krvi. Kao parametri za procenu glikoregulacije služe glikemija pre jela, postprandijalno (2 sata nakon jela) i glikozilisani hemoglobin A1c (hemoglobin koji se vezuje za glukozu).

Pročitajte više
Kod zdravih osoba ispod 6% hemoglobina se vezuje za glukozu, dok se kod dijabetičara, proporcionalno visini šećera u krvi, povećava i procenat vezanog hemoglobina.

Određivanje glikemije

Glikemija (nivo glukoze u krvi) je osnovni parametar za postavljanje dijagnoze i procenu kontrole dijabetesa. Normalne vrednosti glikemije ujutru, na prazan stomak, se kreću u granicama 3,9-6,1 mmol/l. Nivo glukoze iznad pomenute gornje granice (odnosno preko 7,22 mmol/l) ukazuje na prisustvo šećerne bolesti ili neke druge varijante dijabetesa (pituitarni ili adrenalni).

Test oralnog opterećenja glukozom

Nakon unošenja glukoze u organizam zdravih osoba dolazi do porasta nivoa šećera u krvi u fiziološkim granicama (maksimum 7,7 mmol/l) i pada na početne vrednosti u periodu od 2 sata. Kod dijabetičara pak dolazi do prelaska ove granice i pojave viših vrednosti, tako da test oralnog opterećenja glukozom odstupa od normalnih vrednosti. Osim toga, potrebno je često 4-6 sati da bi glikemija ponovo pala na osnovnu vrednost.

Acetonski zadah

U teškim oblicima dijabetesa male količine acetosirćetne kiseline se pretvaraju u aceton, koji je lako isparljiv i kao takav je prisutan u izdahnutom vazduhu.Stoga se često dijagnoza šećerne bolesti može postaviti jednostavnim detektovanjem acetona u pacijentovom dahu.

Pregled urina

Pregled urina kod dijabetičara je veoma značajan i često korišćen postupak za praćenje metabolizma ugljenih hidrata. U te svrhe koriste se: kvalitativno dokazivanje glikozurije (prisustvo glukoze u mokraći), dokazivanje ketonskih tela, pregled urina pomoću test trake itd.

Zatvori

a

Lečenje dijabetesa

Osnovni cilj u terapiji dijabetesa je otklanjanje subjektivnih tegoba, sprečavanje akutnih i odlaganje hroničnih komplikacija, čime se produžava život obolelih, ali i poboljšava njegov kvalitet. Da bi se u tome uspelo teži se postizanju približno normalnih vrednosti glikemije (glukoze pre i posle jela), lipida, krvnog pritiska i drugih pridruženih oboljenja.

Pročitajte više

U lečenju šećerne bolesti koristi se nekoliko pristupa:

  • insulin u kombinaciji sa dijetom;
  • medikamenti (tablete) u kombinaciji sa dijetom;
  • samo dijeta.

Izbor načina lečenja zavisi od: uzrasta pacijenta, težine bolesti, uhranjenosti i stepena fizičke kondicije.

Dijeta

Dijeta predstavlja osnovu u lečenju dijabetesa. Kod gojaznih tip 2 dijabetičara, gubitak težine je jedan od osnovnih ciljeva, kao i normalizovanje glikemije, lipida i krvnog pritiska. U planiranju korekcije telesne težine neophodno je odrediti energetske potrebe, ciljnu telesnu masu, vrstu terapije, intoleranciju na neke namirnice i sl. Na prvom mestu se ograničava unos ugljenih hidrata (55-60% od ukupne količine hrane), pravilno se odmerava potreba za unos masti (< 30%), holesterola (< 300 mg dnevno ili > 25 g/1000 kcal) i naročito se vodi računa o dovoljnom unosu belančevina (0,8 g/kg telesne mase) koje služe kao gradivni materijal.

Medikamenti

Svi lekovi u tabletama (pilule), koji se upotrebljavaju za lečenje šećerne bolesti nose zajednički medicinski naziv oralni ili peroralni antidijabetici. Količinu i vrstu leka u odnosu na stanje šećerne bolesti određuje lekar specijalista (dijabetolog, endokrinolog, internista, specijalista opšte medicine). Oralni antidijabetici se uzimaju neposredno posle uzetog obroka, kako bi svojim delovanjem podstakli odgovarajuće ćelije pankreasa na „dopunsko“ izlučivanje insulina.

Insulin

Najbolji i najprirodniji način lečenja šećerne bolesti je uzimanje insulina.Odrasli dijabetičar u svakodnevnoj praksi koristi potkožno tkivo za davanje insulina (abdomen, nadlaktice, butina, zadnjica). Injekcija se daje pod kožu na mestima na kojima je davanje injekcija ove vrste bezopasno. Osim klasičnih špriceva, u poslednje vreme se koriste i plastične brizgalice („penkala“).Količinu i vrstu insulina određuje lekar specijalista (endokrinolog, diajbetelog, specijalista interne medicine).

Zatvori

a

Komplikacije uzrokovane dijabetesom

Komplikacije, koje su mogu videti kod osoba sa dugogodišnjim trajanjem dijabetesa, su kardiovaskularna oboljenja (infarkt srca, moždani udar, suženje karotidnih i pefirernih arterija ekstremiteta), dijabetesna nefropatija (oboljenje bubrega), retinopatija (oštećenje vida) i dijabetesna neuropatija, donosno oštećenje nerava.

Pročitajte više
Sve ove komplikacije nastaju zbog velikih oscilacija koncetracije šećera u krvi (hiper i hipoglikemija) i posledičnog oštećenja krvnih sudova. Najčešće prvo stradaju mali (mikroangiopatija), a potom i veliki krvni sudovi (makroangiopatija). Na pomenuti način dijabetes značajno ubrzava aterosklerozu, nakupljanje plakova u lumenu krvnih sudova i posledičnih komplikacija.

Jedna od najtežih i najdramatičnijih komplikacija je dijabetesno stopalo, odnosno skup svih mekotkivnih i koštanih promena na stopalu osoba sa dijabetesom. Do pojave rana i ulceracija na stopalu kod osoba sa dijabetesom najčešće dolazi zbog smanjene cirkulacije (ishemije), neuropatije (oštećenje nerava) i infekcije. Loše regulisane vrednosti šećera u krvi dovode do ubrzavanja procesa ateroskleroze na arterijama donjih ektremiteta, a zbog neuropatije pacijenti često ne osećaju bol već se rana otkrije tek u poodmaklom stadijumu, kada je već prisutna infekcija i zapaljenje okolnog tkiva.

Kod oko 15-25% pacijenata sa dijebetesom u nekom trenutku će doći do pojave dijabetesnog stopala, dok kod oko 1/3 pacijenata sa već prisutnom ranom može doći do amputacije ekstremiteta. Poznato je da osobe sa dijabetesom imaju 15-40 puta veći rizik od amputacije u poređenju sa ostalom populacijom, a oko 70% svih učinjenih amputacije širom sveta učinjeno je kod osoba sa dijabetesom.

Dobra vest je da prevencijom i pravovremenom dijagnostikom možemo sprečiti nastanak ulceracija i dijabetesnog stopala, dok sa druge strane adekvatnim i detaljnim pristupom možemo ubrzati process zarastanja rane, ukoliko ista već postoji.

Zatvori